Beeld en taal

We leren af, we leren bij maar we zien het niet

“Het oog ziet alleen wat de Geest bereid is te begrijpen” Henri Bergson.

Deze uitspraak van de Franse filosoof zet mij aan het denken. En dat is volgens mij ook precies waar een filosofische uitspraak naar zou moeten leiden, nadenken.
Kijken die je met je ogen. Dat is mij vroeger vaak verteld als ik als kind met mijn moeder in de winkel liep. Vervelend en stom vond ik dat, omdat voelen met mijn handen zeker zo belangrijk voor mij is als kijken met mijn ogen. Alle kinderen gebruiken bij het kijken meer zintuigen om de wereld om hen heen te ontdekken dan alleen hun ogen. Als ik in een museum ben, roept deze herinnering aan mijn moeder in de winkel weer die ervaring op alsof ik met mijn lijf in een spanlaken zit. Mijn idee is dan ook dat we bij het groter groeien veel afleren met betrekking tot kijken. Wat we volgens mij ook leren in die tijd is dat kijken naar een ander of anderen niet mag. Zeker niet langer dan een tel of zo, dat zou niet beleefd zijn. We mogen kijken met onze ogen maar ook weer niet te lang. Maar als je kinderen ziet kijken, zie je dat ze met een bepaalde intensiteit kijken die volgens verder gaat dan alleen maar kijken om te kijken, ze willen iets begrijpen. Zij kunnen zonder schaamte kijken. Nu moet ik bekennen dat ik nog steeds zo naar andere mensen kan kijken, schaamteloos. Mijn kinderen maken mij er vaak op attent wanneer ik weer eens te lang naar andere mensen staar. Voor mij is het echter niet staren maar ik kijk en zie een persoon en ik ga op basis van van wat ik zie in mijn hoofd een film over die persoon maken aan de hand van vragen die in mij opkomen. Zoals: Wat doet hij of zij? Waar wonen ze? Wat voor werk doen ze? Wat zijn hun verborgen kwaliteiten? Gewone mensen met hun eigen dromen en idealen, wat zouden die idealen zijn? Zo ga ik maar door. Zo’n film in mijn hoofd is, zoals je nu begrijpt, misschien niet helemaal af, in die korte tijd van een paar seconden dat ik mag kijken.
Wat wil mijn geest niet zien, is de vraag waar ik mee blijf zitten. Ik zie veel, nou ja mijn eigen film als ik naar mensen kijk, maar wat zie ik niet? Dat roept vragen op, zoals  ‘wat ik zie ik dan wel en waarom?’ Maar nog interessanter is wat zie ik allemaal niet? Wat maakt dat ik alleen dingen zie zoals ik ze blijkbaar wil zien en niet het andere dat wat er ook zou moeten zijn? Wat doet die geest van mij of wat doet hij juist niet als ik kijk? Toen ik als beeldhouwer begon is mij een belangrijke boodschap meegegeven:” Kijken is de langste leerschool”. ‘Het oog ziet alleen wat de Geest bereid is te begrijpen’ (Henri Bergson.
Het is waar, als beeldhouwer ervaar ik bijna dagelijks bij mijn werk de strijd tussen wat ik zie of juist niet en wat mijn geest ziet of juist niet. Ik maak beelden/objecten die er nog niet zijn en in die hoedanigheid nog niet gezien zijn. Mijn geest is soms rustig en laat mijn handen het werk doen maar soms komt mijn geest in opstand. Ik zal een voorbeeld geven.
Een thema dat regelmatig terugkomt in mijn werk is ‘stenen boeken’. Een aantal jaren terug maakte ik een opengeslagen boek in Frans kalksteen. Het boek is groot en is over de helft opengeslagen. Om het goed te kunnen bewerken moet ik het regelmatig van positie veranderen. Het boek is, na een paar maanden eraan gewerkt te hebben, af en over het resultaat ben ik zeer tevreden. Omdat ik omstreeks die tijd een nieuw visitekaartje nodig had, heb ik dit beeld  ‘het opengeslagen boek’ op het kaartje laten afdrukken. Nu komt het. De foto op mijn visitekaartje is voor mijn gevoel in spiegelbeeld afgedrukt. Het opengeslagen boek op het kaartje is nog niet voor de helft gelezen maar in mijn hoofd of geest was het boek al bijna uit. Het was een confrontatie wat ik op het visitekaartje zag. Mijn boek is bijna uit en niet een boek dat ik nog lang niet uit had. Zeg nu zelf, ik ben er maanden mee bezig geweest. Heb het beeld langs alle kanten vast gehad en er regelmatig omheen gelopen. Zelfs al een keer geëxposeerd en toch….
Ik was sterk in de overtuiging dat mijn boek bijna uit was maar het tegendeel kan ook, ik heb nog meer te lezen en te leren om te zien wat nog niet gezien is geweest.